Nguyên tắc đối xử tối huệ quốc (Nguyên tắc MFN)

Nguyên tắc đối xử tối huệ quốc (nguyên tắc MFN), là nguyên tắc  cơ bản của Luật Đầu tư Quốc tế. Hãy cùng OTIS LAWYERS tìm hiểu trong bài viết dưới đây!

>>> Xem thêm: Nguyên tắc Đối xử quốc gia (NT)

>>> Xem thêm: Nguyên tắc Đối xử công bằng và thỏa đáng (FET)

>>> Xem thêm: Nguyên tắc Bảo vệ và an ninh đầy đủ (FPS)

Tổng quan về nguyên tắc MFN

Khái niệm

Nguyên tắc đối xử tối huệ quốc (nguyên tắc MFN) là nguyên tắc “nền tảng” của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (GATT). Nội dung của nguyên tắc MFN đề cập đến việc đối xử dành cho nhà đầu tư của quốc gia này không được kém thuận lợi hơn so với nhà đầu tư đến từ các quốc gia khác. 

Điều này là nhằm để đảm bảo sự bình đẳng về điều kiện cạnh tranh giữa các nhà đầu tư nước ngoài có các quốc tịch khác nhau khi muốn thành lập hoặc điều hành hoạt động đầu tư tại quốc gia sở tại.

Phạm vi của nguyên tắc MFN

Phạm vi của nguyên tắc MFN trong các Hiệp định đầu tư song phương (BIT) là một nguyên nhân chính gây ra sự tranh luận trong nhiều năm qua. Việc tranh luận này xoay quanh vấn đề liệu nguyên tắc MFN sẽ chỉ bao gồm các quy định mang tính nội dung để bảo hộ đầu tư, hay nó còn bao gồm cả việc bảo hộ về mặt tố tụng như việc giải quyết tranh chấp. 

Hầu hết các BIT đều không có đề cập gì đến vấn đề trên, duy chỉ có BIT Việt Nam - Morocco năm 2012 là không bao gồm quy định về giải quyết tranh chấp thuộc phạm vi của nguyên tắc MFN. 

Nguyên tắc MFN và các quyền trước đầu tư

Vấn đề đặt ra là liệu rằng nguyên tắc MFN có áp dụng đối với các khoản đầu tư đã được thực hiện ở quốc gia đó, hay liệu nó có áp dụng đối với khả năng của nhà đầu tư trong việc yêu cầu tiếp cận với nước tiếp nhận đầu tư hay không? 

Theo nguyên tắc MFN, các nhà đầu tư Việt Nam có thể đòi được hưởng quyền trước đầu tư (pre-establishment right) ở các nước nào đã ký các BIT khác có bao gồm các quyền như vậy. 

Ở góc độ này, các nhà đầu tư Việt Nam có thể yêu cầu được hưởng những điều kiện tiếp cận thuận lợi hơn mà Nhật Bản đã công nhận trong các BIT với các nước thứ ba. Tình huống tương tự cũng sẽ được áp dụng đối với các nhà đầu tư từ những nước này đối với những khoản đầu tư trong lãnh thổ của Việt Nam. 

Tuy nhiên, vì không có BIT nào do Việt Nam ký kết có quy định về quyền trước đầu tư cho các nhà đầu tư nước ngoài, nên nguyên tắc MFN chỉ áp dụng trong các trường hợp khi mà khuôn khổ pháp lý trong nước của Việt Nam công nhận về pháp lý (de jure) hoặc thực tế (de facto) đối với các nhà đầu tư từ một số quốc gia nhất định, chứ không phải từ các quốc gia khác.

Tuy nhiên, nguyên tắc MFN chấp nhận một số trường hợp ngoại lệ quan trọng. 

• Thứ nhất, các BIT giữa Việt Nam với các đối tác nước ngoài đều thống nhất bỏ tất cả các ưu tiên, ưu đãi đối với các nhà đầu tư nước ngoài được hình thành từ: 

a) liên minh hải quan, hiệp định tự do thương mại, các hiệp định tăng cường thương mại biên giới; và 

b) các hiệp định thuế quốc tế ra khỏi các nghĩa vụ trong nguyên tắc MFN. Theo ngoại lệ về hội nhập kinh tế, các quyền trước đầu tư do Việt Nam dành cho các nhà đầu tư nước ngoài đến từ các nước ASEAN trong khuôn khổ ACIA sẽ bị loại trừ ra khỏi nghĩa vụ  trong nguyên tắc MFN được quy định trong các BIT của Việt Nam. 

• Thứ hai, các điều kiện tiếp cận ưu tiên và lợi ích mà một nhà đầu tư có thể được hưởng dựa trên một hợp đồng đầu tư riêng được đàm phán với các cơ quan có thẩm quyền trong nước - hay được gọi là các hợp đồng một lần (one-off deal) sẽ nằm ngoài phạm vi của nguyên tắc MFN. Bởi vì nghĩa vụ này chỉ áp dụng khi mà hành vi đơn lẻ này trở thành một thông lệ chung của nước tiếp nhận đầu tư. Trên thực tế, để được hưởng đối xử theo nguyên tắc MFN, sự đối xử đó phải là đối xử chung, thường được dành cho các nhà đầu tư từ một nước khác.

Tiêu chuẩn về so sánh giữa các nhà đầu tư theo nguyên tắc MFN

Nguyên tắc MFN là một tiêu chuẩn mang tính tương đối với mục đích là để đảm bảo rằng không có sự phân biệt đối xử nào giữa các nhà đầu tư đến từ các quốc gia khác nhau. 

Việc diễn đạt chính xác về nghĩa vụ trong nguyên tắc MFN là hết sức quan trọng, bởi vì nó đặt ra tiêu chuẩn về sự so sánh giữa các nhà đầu tư nước ngoài đó. Thực tế, mỗi một IIA lại sử dụng một tiêu chuẩn so sánh khác nhau. Chẳng hạn: 

Một loạt các IIA, đặc biệt là những hiệp định ký kết giữa Hoa Kỳ và Canada, hạn chế áp dụng nghĩa vụ trong nguyên tắc MFN với các nhà đầu tư trong những “hoàn cảnh tương tự” (like circumstances). 

Các BIT khác của Hoa Kỳ, cũng giống như BIT với Hunduras, đề cập đến các “tình huống tương tự” (like situations). Hầu hết các FTA, nếu quy định về đầu tư, đều nói đến “hoàn cảnh tương tự”. 

Phán quyết trong vụ Parkerings v. Lithuania thấy rằng có ba điều kiện cần phải thỏa mãn để xác định những nhà đầu tư ở trong những “hoàn cảnh tương tự”: (i) nhà đầu tư đó phải là nhà đầu tư nước ngoài; (ii) họ phải cùng hoạt động trong một ngành kinh tế, kinh doanh; và (iii) hai nhà đầu tư phải được đối xử khác nhau.

Một cách diễn giải khác đối với tiêu chuẩn so sánh được thể hiện trong BIT Trung Quốc - Iran năm 2000, trong đó quy định: “Các khoản đầu tư của các nhà đầu tư của một trong hai bên ký kết bị ảnh hưởng trong phạm vi lãnh thổ của bên ký kết kia sẽ […] nhận được […] sự đối xử không kém thuận lợi hơn đối xử dành cho các nhà đầu tư của nước mình hoặc cho các nhà đầu tư của bất kỳ một quốc gia thứ ba nào ở trong tình huống có thể so sánh được.” Tiêu chuẩn “tình huống có thể so sánh” (comparable situation) dường như cũng yêu cầu một tiêu chuẩn gần như “hoàn cảnh tương tự” (like circumstances).

Nhìn chung, hầu hết các BIT không quy định bất kỳ yêu cầu nào liên quan đến tiêu chuẩn so sánh giữa các nhà đầu tư, theo nguyên tắc MFN. 

Đây cũng là trường hợp của hầu hết các BIT mà Việt Nam đã ký kết, các BIT này xác định rằng các bên sẽ dành cho nhà đầu tư của bên kia đối xử không kém thuận lợi hơn đối với nhà đầu tư của bất kỳ nước thứ ba nào, hoặc cho “nhà đầu tư của mình” khi nói đến nghĩa vụ đối xử quốc gia. 

Theo truyền thống, cách tiếp cận này đưa ra phạm vi rộng nhất để so sánh, bởi lẽ, về nguyên tắc MFN, bất kỳ vấn đề nào có liên quan đến việc xác định liệu nhà đầu tư nước ngoài có được ưu đãi hay không đều có thể được xem xét.

Nguyên tắc MFN và giải quyết tranh chấp

Có khá nhiều tranh luận về việc liệu các điều khoản về giải quyết tranh chấp quy định trong một hiệp định có thể được “nhập” vào một IIA khác theo tinh thần của nguyên tắc MFN hay không. 

Có lập luận cho rằng, các nguyên tắc MFN cần được giải thích theo nghĩa rộng. Bản thân thuật ngữ “đối xử” trong nguyên tắc MFN tự nó đủ rộng để áp dụng cho các vấn đề thủ tục như giải quyết tranh chấp. 

Hơn nữa, các quy định về giải quyết tranh chấp là cần thiết đối với các biện pháp bảo hộ được quy định trong các BIT, do đó nguyên tắc MFN phải được hiểu là đem lại cho bên nguyên đơn những lợi ích của một điều khoản giải quyết tranh chấp theo nghĩa rộng hơn trong một BIT khác. 

Ngoài ra, đối với nguyên tắc MFN quy định “tất cả các vấn đề” (như điều khoản MFN trong vụ Impregilo), cụm từ như vậy không nên được hiểu một cách hạn hẹp như là khi đề cập đến “tất cả các vấn đề tương tự” (all similar matters) hoặc “tất cả các vấn đề cùng loại khác” (all other matters of the same kind) sao cho nó loại trừ các vấn đề về thủ tục.

Mặt khác, có lập luận cho rằng các nguyên tắc MFN liên quan đến sự bảo vệ về mặt nội dung cho các nhà đầu tư và các khoản đầu tư, do đó phạm vi của nó không nên mở rộng đến các vấn đề thủ tục như giải quyết tranh chấp. Cụ thể, các vấn đề về thủ tục ảnh hưởng đến việc các biện pháp bảo hộ trong BIT có liên quan được vận hành và thi hành như thế nào - về cơ bản là khác nhau, để đảm bảo cho các nhà đầu tư nhận được sự đối xử ưu đãi nhất…

Có thể nói, cho đến thời điểm hiện tại, các IIA có điều khoản đầu tư với phạm vi rộng và chưa có quy định rõ ràng, chính xác về mức độ và phạm vi của nguyên tắc MFN, có thể giúp mở rộng phạm vi bảo hộ cho những nhà đầu tư mà không nhất thiết phải được các bên ký kết lường trước. 

Dịch vụ tư vấn Luật Đầu tư của OTIS LAWYERS

OTIS LAWYERS luôn tự hào là đơn vị chuyên nghiệp trong lĩnh vực tư vấn về Luật Đầu tư, về nguyên tắc MFN... Với đội ngũ luật sư có chuyên môn cao, kinh nghiệm sâu rộng cùng với sự tận tâm với khách hàng, chúng tôi tin tưởng sẽ cung cấp tới quý khách hàng dịch vụ tốt nhất, chuyên nghiệp nhất, chi phí hợp lý và thời gian hoàn thành thủ tục nhanh nhất. 

Chúng tôi cam kết mọi thông tin khách hàng được bảo mật tuyệt đối và lợi ích khách hàng luôn được đặt lên hàng đầu. 

Thông tin liên hệ

CÔNG TY LUẬT TNHH OTIS VÀ CỘNG SỰ

• Địa chỉ văn phòng: Tầng 2, Tòa CT3, Khu đô thị Yên Hòa Park View, Số 3 đường Vũ Phạm Hàm, Phường Yên Hòa, Quận Cầu Giấy, Hà Nội
• Email: info@otislawyers.vn
• Hotline: (+84)987 748 111
• Facebook: Hãng Luật OTIS và Cộng sự
• Zalo: Luật sư Phạm Oanh 
• Kakaotalk ID: azlaw84
• Wechat ID: OtisLawyers